Bitcoin กำจัดตัวกลางได้อย่างไร

Bitcoin กำจัดตัวกลางไปได้อย่างไร

Bitcoin กำจัด “ตัวกลาง” ออกไปด้วยการออกแบบกฎเกมใหม่ให้เครือข่ายทั้งเครือข่ายตรวจสอบกันเองได้ โดยไม่ต้องมีสมุดบัญชีกลางหรือผู้ตัดสินคนเดียวเหมือนธนาคารแบบเดิม ธนาคารคือระบบที่แยกบัญชีและคอยชี้ขาดว่าใครมียอดเท่าไร ใครโอนให้ใครได้บ้าง จึงมีจุดศูนย์กลางที่ต้องเชื่อใจ และมีความเสี่ยงทั้งด้านนโยบายและการหยุดให้บริการ ในโลกดิจิทัล ปัญหาใหญ่คือ “การทำธุรกรรมซ้ำซ้อน” เพราะข้อมูลคัดลอกได้ง่าย หากไม่มีคนกลางคอยกันไม่ให้เหรียญเดียวถูกใช้สองครั้ง ระบบก็พังทันที

Bitcoin แก้ด้วยการย้ายความเชื่อใจจาก “ตัวคน” มาเป็น “กฎที่ตรวจสอบได้ด้วยคอมพิวเตอร์ของทุกคน” สมุดบัญชีไม่ได้อยู่ที่เซิร์ฟเวอร์กลาง แต่อยู่กระจายบนโหนดนับหมื่นเครื่องที่ถือกติกาเดียวกัน ทุกธุรกรรมต้องลงนามด้วยกุญแจส่วนตัวและอ้างอิง UTXO (เหมือนแบงก์หลายใบที่ใช้แล้วหมดสภาพ) โหนดจะรับเฉพาะธุรกรรมที่ถูกต้องเท่านั้น ทำให้เราไม่ต้องเชื่อคำพูดใคร ทั้งหมดคือ “Don’t trust, verify.”

โจทย์ต่อมาคือ ใครเป็นคน “เรียงลำดับ” ธุรกรรมให้เป็นเล่มเดียวกันโดยไม่ต้องมีบรรณาธิการกลาง คำตอบคือกลไกฉันทามติแบบ Proof-of-Work ซึ่งทำงานคล้าย “ลอตเตอรี่อัตโนมัติ” ทุก ~10 นาที นักขุดทั่วโลกแข่งขันกันหาคำตอบแฮชที่ยากมาก ใครพบก่อนจะได้สิทธิ์เขียนหน้าถัดไปของสมุดบัญชีพร้อมรางวัล เมื่อมีทางเลือกหลายเล่ม เครือข่ายจะถือว่า “เล่มที่มีงานสะสมมากกว่า” คือความจริง (most-work rule) หากใครคิดจะย้อนธุรกรรมเพื่อใช้เหรียญซ้ำ เขาต้องทุ่มพลังประมวลผลและไฟฟ้าจำนวนมหาศาลเพื่อสร้างเล่มใหม่ให้แซงงานรวมของทั้งโลก ซึ่งแทบไม่คุ้มทุน ยิ่งมีบล็อกทับซ้อนมาก การย้อนกลับยิ่งเป็นไปได้ยากแบบยกกำลัง จนได้ “ความสุดท้ายเชิงความน่าจะเป็น” ที่สมเหตุสมผลสำหรับการชำระเงิน

อีกปัญหาคลาสสิกของเครือข่ายเปิดคือ “การสวมรอยแบบซิบิล (Sybil)” คือสร้างตัวตนปลอมจำนวนมากเพื่อครอบงำเสียงลงคะแนน Bitcoin ปิดช่องนี้ด้วยเศรษฐศาสตร์: ในระบบนี้ “เสียง” ไม่ได้มาจากจำนวนไอดี แต่มาจาก “งานจริง” ที่ต้องจ่ายต้นทุน ใครจะสร้างไอดีกี่ล้านก็ไร้น้ำหนักหากไม่มีแฮชเรตพอ การโจมตีจึงถูกกดด้วยต้นทุนที่ต้องเผชิญในโลกจริง ไม่ใช่แค่การคลิกสร้างบัญชี

เมื่อรวมกันทั้งหมด บทบาทตัวกลางจึงถูกเลิกความจำเป็นในหลายชั้น ตั้งแต่การตรวจสอบความถูกต้อง (โหนดของผู้ใช้ทำเองได้) การจัดลำดับธุรกรรม (ลอตเตอรี่ PoW ตัดสินอย่างเป็นธรรมและคาดเดาไม่ได้) ไปจนถึงการชำระขั้นสุดท้าย (เมื่อมีคอนเฟิร์มเพียงพอ การย้อนกลับไม่คุ้ม) ผู้ใช้ถือกุญแจของตนเอง ส่งมูลค่าแบบเพียร์ทูเพียร์ได้โดยไม่ขออนุญาตใคร กติกาที่ควบคุมระบบคือคณิตศาสตร์ วิทยาการเข้ารหัส และแรงจูงใจทางเศรษฐศาสตร์ ไม่ใช่สัญญาว่าจะทำตามคำพูดของผู้ดูแล ระบบจึง “ตัดตัวกลาง” ได้จริงด้วยการออกแบบให้ความซื่อสัตย์เป็นทางเลือกที่คุ้มค่าที่สุดเสมอ และการโกงแพงเกินไปจะทำให้ผู้โจมตีแพ้เกมของตัวเองในระยะยาว